'Ik ben mijn vader voorgoed kwijt, ik heb ook levenslang'
DIEMEN - Staatssecretaris Klaas Dijkhoff heeft vorige week woensdag een adviescommissie ingesteld die gaat toetsen of levenslanggestraften na 25 jaar detentie zouden kunnen terugkeren in de samenleving. De 17-jarige Michelle van Zon uit Diemen en oud-leerling van het Vechtstede College in Weesp, kun je niet kwader krijgen. In 2005 werd haar vader Jan van Zon doodgeschoten in een café in Rotterdam. Drie van de vier daders hebben levenslang gekregen. Dat deze mannen in 2030 kans maken om vrij te komen is voor haar onverteerbaar.
door Marieke van Veen
"Ik raakte als kleuter mijn vader kwijt. Niet omdat hij iets gedaan had, maar omdat hij op het verkeerde moment op de verkeerde plek was. Hij komt nooit meer terug, dat verdriet duurt levenslang. Waarom is levenslang dan wel een te zware straf voor de mannen die hem zomaar afgeslacht hebben?"
Michelle van Zon zit op de bank in het gezellige appartement in Diemen waar ze samen met haar moeder Dorien Oudshoorn woont. Op een bijzettafeltje staat een mooie foto van Jan. Dorien staat volledig achter het interview, maar kiest bij dit gesprek even voor de luwte. De strijd die ze al 12 jaar voert, eist zijn tol. Natuurlijk geldt dat ook voor Michelle, maar ze moet dit gewoon doen, vindt ze: "Ik wil met mijn verhaal mensen laten inzien dat in sommige gevallen levenslang een heel terechte en humane straf is en dat dat vooral zo moet blijven."
Levenslang tot aan de dood
De levenslange gevangenisstraf in Nederland staat al enige tijd ter discussie. Veel mensen denken ten onrechte dat levenslang in ons land neerkomt op zo'n 20 tot 25 jaar gevangenisstraf. In werkelijkheid is Nederland binnen Europa het enige land waarin levenslang ook daadwerkelijk levenslang is. Wie deze straf opgelegd heeft gekregen, verlaat de gevangenis pas weer tussen zes planken. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens vindt echter dat ook iemand die tot levenslang veroordeeld is enig uitzicht moet houden op mogelijke vrijlating. De uitzichtloosheid van levenslang wordt door sommigen gezien als niet humaan. Er bestaat weliswaar zoiets als gratie van de Koning, maar dat komt in de praktijk eigenlijk nooit voor. Met de adviescommissie reikt staatssecretaris Dijkhoff het Europees Hof de hand. Ook hoopt hij dat rechters de straf hierdoor weer durven op te leggen, want die waren daar vanwege de huidige controverse erg huiverig voor geworden.
Geen medelijden
Of de commissie nu een zoethoudertje is of een noodzakelijk kwaad, het maakt Michelle niet uit. "In bepaalde situaties is levenslang de enige goede straf. De mensen die hiertoe veroordeeld zijn, hebben het stuk voor stuk verdiend, daar hoeven we geen medelijden mee te hebben." Met Michelle zelf hoeven we ook geen medelijden te hebben, vindt ze. Maar een fijne, onbezorgde jeugd is haar natuurlijk wel ontnomen en dat heeft zijn sporen achtergelaten. "Ik was overal 'dat meisje van wie de vader vermoord was'. Ook op het Vechtstede College in Weesp werd ik er steeds over aangesproken en niet altijd op een leuke manier. Inmiddels heb ik mijn diploma en volg ik een opleiding tot stewardess. Op mijn nieuwe school moesten we een presentatie houden over onszelf. Toen heb ik het hele verhaal in één keer verteld aan mijn nieuwe klas en mijn mentor. Ze konden het beter van mij horen dan dat er weer allemaal geruchten worden verspreid." Want van roddels en achterklap hebben ze wel last gehad, mengt moeder Dorien zich even in het gesprek. "We werden door sommige mensen in Diemen echt met de nek aangekeken destijds. Zo van: diep in de nacht doodgeschoten in een café in Rotterdam, dat zal wel een afrekening in het criminele circuit zijn geweest. Maar zoals mijn dochter al zei: Jan was op het verkeerde moment op de verkeerde plek."
November 2005
Vrijdag 18 november 2005. Jan van Zon gaat naar een verjaardagsfeest in Rotterdam. Zijn vriendin Dorien blijft thuis met hun 5-jarige dochtertje Michelle. De jarige vriend is eigenaar van uitgaansgelegenheid Inn & Out en het feest vindt dan ook plaats in dit café aan de Schiedamsesingel. Het is een gezellige avond/nacht. Als het feest op zijn einde loopt en de meeste mensen vertrekken, blijft er nog een groepje napraten. Het is dan al ver na middernacht, dus zaterdag 19 november. Plotseling dringen vier zwaarbewapende en doorgesnoven mannen de tent binnen. De man die de leiding neemt beweert dat de jarige eigenaar hem een fiks geldbedrag schuldig is en eist dat deze schuld onmiddellijk wordt ingelost. Als de kroegbaas weigert, loopt de situatie volledig uit de hand. De nog aanwezige gasten worden beroofd en vastgebonden. Maar dat is blijkbaar nog niet genoeg. Anderhalf tot twee uur lang spelen de overvallers een kat-en-muisspel met hun gevangenen, waar ze volgens verhalen van de overlevenden erg van lijken te genieten. Rond 05.00 uur komt er op een afgrijselijke manier een einde aan de gijzeling. De overvallers doen waar ze al uren mee dreigen: ze openen het vuur op de gijzelaars. Misschien omdat ze niet gemaskerd zijn en dus herkend kunnen worden, maar misschien ook wel omdat ze er 'gewoon' zin in hebben. Drie mensen komen die nacht om het leven: de 34-jarige kroegbaas Albert ('Appie') Jose Frances, de 26-jarige Naomi Verheul en de 43-jarige Jan van Zon uit Diemen. Twee andere mensen raken zwaargewond, waarvan een blijvend verlamd. De daders stichten vervolgens brand in het café en slaan op de vlucht. Drie van de vier Kaapverdiaanse verdachten worden pas weken later aangehouden in Portugal en worden uitgeleverd aan Nederland. Het Gerechtshof 's-Gravenhage legt hen op 17 juli 2009 een levenslange gevangenisstraf op. De vierde man wordt gearresteerd in Kaapverdië en is daar ook berecht. Hij krijgt 25 jaar cel, de maximumgevangenisstraf daar.
Doorgaan
Over de gruwelijke nacht is van alles te vinden op internet en in boeken: rechtbankverslagen, getuigenverklaringen, artikelen van misdaadjournalisten... Hoewel Dorien van meet af aan eerlijk tegen haar dochter is geweest, bleven sommige - te schokkende - details onbesproken of kwamen pas later aan het licht. Nu Michelle 17 is, hoort en leest ze steeds meer over de laatste uren van haar vader, die letterlijk in doodsangst moet hebben verkeerd. Dat besmeurt de weinige herinneringen die Michelle aan haar vader heeft. En hoewel ze soms beseft dat het beter zou zijn om het los te laten, kan ze dat niet.
Staatssecretaris Dijkhoff werkt ook nog aan een wetswijziging voor nieuwe regels over levenslange straffen. Dat was een eis van een aantal partijen in de Tweede Kamer. De nieuwe regering, die woensdag 15 maart wordt gekozen, zal zich over deze wet gaan buigen. Michelle: "Via petities, actiegroepen en interviews blijven mijn moeder en ik vechten voor het behoud van de levenslange celstraf. Ik kan niet anders. Het is het enige dat ik nog voor mijn vader kan doen: ervoor proberen te zorgen dat zijn moordenaars nóóit meer vrij komen."