Winter 1944-1945: Voedselhulp voor de bevolking van Weesp

Weesp - 75 jaar geleden werd Nederland bevrijd. Maar in de winter leden de mensen honger. Op 2 januari 1945 kreeg de Weesper bevolking aardappelen uitgereikt, geschonken door Bolsward. Dick van Zomeren schreef voor WeesperNieuws eerder dit verhaal over de hongerwinter in Weesp. 

De winter van 1944 naar 1945 is de geschiedenis ingegaan als de Hongerwinter. Onvoldoende voeding voor de Randstad kostte naar schatting 20.000 landgenoten het leven. Ook in Weesp leed men honger, maar Bolsward schoot te hulp.

De oorzaak van de Hongerwinter was de spoorwegstaking vanaf half september 1944. Zuid-Nederland was al ten dele bevrijd en om Duits militair transport in ons land te bemoeilijken kondigde de Nederlandse regering in Londen de spoorwegstaking af. Daarmee viel de bevoorrading van voedsel en steenkolen naar westelijk Nederland uit, met als gevolg voedseltekorten en zeer beperkte levering van gas en elektriciteit. De geallieerde opmars bleef echter steken, met als rampzalig gevolg de Hongerwinter van 1944-1945.

Comité tot Leniging van de Nooden der bevolking van Weesp
In Weesp werd daarop gereageerd met de oprichting - begin december 1944 - van het Comité tot Leniging van de Nooden der bevolking van Weesp' afgekort tot het CLN, bestaande uit zes leden met bekende namen als De Weille, Van der Boom, Bockweg, Langerhorst, Ponsen en Van Overeem. Voorzitter was de heer H.M. van Etten, de latere wethouder. Het CLN. betrok een kantoor aan de Oude Gracht 21, de latere Nutsspaarbank. Nog dezelfde maand, zaterdag 23 december 1944, ging het comité over tot daden en 600 Weesper kinderen van 8 t/m 14 jaar mochten een 'Kerst-erwtensoepmaaltijd' komen nuttigen in de grote kantine van chocoladefabriek Van Houten.

Beeld: archief Dick van Zomeren

Friesland
Hun ouders moesten nog ruim een week geduld (en honger) hebben. Het verhaal gaat dat het CLN contact zocht met de Friese gemeente Bolsward met het verzoek om voedsel. Maar het is niet bekend hoe dat contact ontstond. Mogelijk via de in de zomer van 1941 opgestapte Weesper burgemeester M. Dotinga, een Fries, die na zijn aftreden tijdelijk terugkeerde naar Friesland. Hoe dan ook, Bolsward schoot te hulp en stelde die eerste keer ten minste 25.000 kilo aardappelen ('Bevelanders') beschikbaar. Vervoer moest Weesp zelf regelen. Dat gebeurde prompt. Eerste kerstdag 1944 kreeg beurtschipper Otto het verzoek naar Friesland te vertrekken en deed dat direct, in de nacht van eerste op tweede kerstdag. Een gewaagde onderneming, want geallieerde jagers beschoten vanuit de lucht alle goederentransporten op het IJsselmeer en de wegen in bezet gebied.

Geheime voorraad dieselolie
Dat levert meteen een vraag en een raadsel op. Al het burgerlijk motortransport lag toen al stil, dus waar haalde schipper Otto van de 'Weesp 3' de dieselolie vandaan? Tenzij zijn broer, de garagehouder Otto, nog over geheime voorraden beschikte. Dan het raadsel: voor het transport diende een Vervoersbewijs Aardappelen te worden afgegeven. Er werden op 6 november 1944 drie genummerde vervoersbewijzen afgegeven voor in totaal 25 ton Bevelanders, ondertekend door burgemeester A.W. Mul van Weesperkarspel(!). Nota bene al vijf weken voordat het CLN werd opgericht en meer dan anderhalve maand voordat de lading aan boord van de Weesp 3 werd gebracht. De aardappelen moesten volgens de vergunning worden geladen te Workum, ten zuiden van Bolsward, en vervoer diende te geschieden tussen 20 december 1944 en 6 januari 1945. De ontvanger is ook vermeld: de heer A. Heideman van de Stationsweg 7 te Weesp.

Raambiljetten
Hoe dan ook, schipper Otto arriveerde in de nacht van vrijdag 29 op zaterdag 30 december 1944 met een schip vol Bevelanders in Weesp, waar de lading werd gelost en opgeslagen in het fabriekscomplex van Van Houten. Na druk overleg op zondag 31 december 1944 toog CLN-voorzitter Van Etten een dag later, dus nieuwjaarsdag, naar drukkerij Ruitenbeek om raambiljetten te bestellen, die nog dezelfde dag werden opgehangen. Daarop werd bekendgemaakt dat de volgende dag, dinsdag 2 januari 1945, elk van de 7.000 inwoners van Weesp, dus inclusief baby's en peuters, recht had op vier kilo aardappelen. De uitreiking, bij Van Houten, begon om negen uur 's ochtends en duurde tot vijf uur 's middags. Liefhebbers moesten wel zelf 'zakken of tasschen' meenemen. Die vier kilo per persoon was ruim bedeeld, want voor 7.000 inwoners heb je dan 28 ton aardappels nodig. Het CLN ging er kennelijk van uit dat mede door de vele verplicht in Duitsland werkenden niet elke inwoner zou komen opdagen.

Beeld: archief Dick van Zomeren

Nog voor de bevrijding, begin mei, werden opnieuw aardappelen verstrekt, ook weer uit Bolsward. Op 15 maart 1945 volgde de uitgifte van vier kilo en dezelfde maand, op de 27e, opnieuw vier kilo. Vervolgens, kort na de bevrijding op 5 mei 1945, de veertiende van die maand acht kilo en eenzelfde hoeveelheid op 28 mei 1945.

Weesp doet iets terug
Uit dankbaarheid voor de hulp uit Bolsward besloot de bevolking van Weesp iets terug te doen, zodat bij de uitreiking van de aardappelen op 28 mei 1945 de mogelijkheid werd geboden geld te doneren. Bovendien stond er nog een week lang een collectebus bij de Gemeenteontvanger, een kantoor naast het stadhuis, om geld in te deponeren. De opbrengst bedroeg 1476 gulden, door de gemeente afgerond tot 1500 gulden. B en W van Bolsward mochten zelf aangeven wat voor soort cadeau men wilde. Het Friese gemeentebestuur koos augustus 1945 voor drie kleurige glas-in-loodramen voor in het oude en fraaie stadhuis van Bolsward.

Weesp gaf de Amsterdammer Louis Boermeester de opdracht drie ramen te ontwerpen, die uiteindelijk in Haarlem werden vervaardigd. Om de Weesper bevolking een idee te geven van het geschenk werden de drie tekeningen van het ontwerp in het najaar van 1945 tentoongesteld in de etalage van woninginrichting J. van Leeuwen, Nieuwstraat 16 te Weesp. Boekhandel De Weille op de Herengracht bleef niet achter en toonde in de etalage foto's van de binnenstad van Bolsward. Dinsdag 19 maart 1946, een jaar na de tweede en derde uitgifte van de aardappelen, kon het gemeentebestuur van Weesp de kleurrijke ramen officieel overdragen aan de collega's uit Bolsward, waar ze in het stadhuis nog altijd zijn te bewonderen. Te zien zijn een beurtschip, een landbouwer die burgers aardappelen schenkt, het stadhuis van Weesp en een moeder die kinderen te eten geeft.

66 keer voedsel
Volgens het tijdschrift Historische Kring heeft het in december 1944 actief geworden CLN vanaf de oprichting tot eind mei 1945 zeker 66 keer voedsel aan de lokale bevolking verstrekt, maar ook kleding en brandstof. Voedsel in de vorm van tonnen aardappelen, pap- en erwtensoepmaaltijden voor kinderen, tarwe, gehakt, brood, winterwortelen, pralinen, ontbijtkoek, visextract, peulvruchten en - na de voedseldroppings - bijna zeven ton 'geallieerde levensmiddelen' als vlees in blik (cornedbeef), chocolade en biscuits. Bovendien arriveerde begin 1945 ook nog eens een schip met suikerbieten in Weesp, dat gelost werd voor het pakhuis op de korte Herengracht dat nu dienstdoet als restaurant Aaltje. Die zending komt overigens niet voor in het CLN-overzicht.

Het roemruchte comité CLN uit december 1944 is verdwenen en bijna vergeten. Na de oorlog werd het CLN omgezet in een stichting met voornamelijk culturele oogmerken. Daartoe verrees in 1953 in de Blomstraat het CLN-gebouw, later meer bekend als Dansschool Dekkers. Nu staan er appartementen. In 1997 viel het doek voor de stichting CLN, want in 1995 vond de laatste 'verstrekking' plaats in de vorm van donaties aan verenigingen en stichtingen.